بررسی تعهد، مرزها، حریم ها و نقش قانون در دوران نامزدی

در این مقاله در ادامه ی مباحث قبلی د رزمینه پیش از ازدواج، طبقبه توصیه های متخصصان مشاوره پیش از ازدواج در اصفهان، به تعهد، مرزها و حریم‌ها در دوران نامزدی و نامزدی در قانون می پردازیم …

تعهد

بدون تعهد هر رابطه‌ای سطحی، ظاهری و بدون سمت‌وسو خواهد بود. هرآشنایی معطوف به ازدواج پس از مدتی اگر به تعهد خاصی نرسد، درواقع یک آشنایی ناکام خواهد بود.

در مورد تعهد دادن و قول ازدواج دو مشکل اصلی وجود دارد. یکی این‌که برخی افراد (بیشتر مردان) از تعهد می‌ترسند و تعهد دادن برای آن‌ها مشکل است و دیگر این‌که برخی افراد (بیشتر زنان) دایماً به دنبال تعهد هستند و یا به‌عبارت‌دیگر تشنه ی تعهد هستند. افرادی که از تعهد می‌هراسند، با یک ترس ناخودآگاه از تعهد و ازدواج مواجه هستند. بررسی ترس این افراد نیاز به کمک تخصصی و روان‌درمانی دارد که این کار توسط متخصصین مشاوره خانواده در اصفهان صورت می گیرد؛ اما وقتی با یکی از این افراد وارد رابطه ی آشنایی می‌شویم، این افراد معمولاً اجازه نمی‌دهند که آشنایی به سرانجامی برسد. آن‌ها آشنایی را معمولاً بسیار طولانی می‌کنند و سعی می‌کنند از تعهد و قول ازدواج پرهیز کنند. درگیر شدن با این افراد ایجاد مشکل می‌کند، چراکه اجازه نخواهند داد رابطه از آشنایی پا را فراتر بگذارد؛ اما افرادی که تشنه‌ی تعهد هستند برای ازدواج بسیار عجله می‌کنند. آن‌ها شتاب زیادی دارند تا از فرد مقابل خود قول ازدواج بگیرند. این افراد با تعجیل و سرعت خود معمولاً باعث می‌شوند که رابطه، آن‌گونه که بایدوشاید، رشد نکند. معمولاً این افراد نیاز عمیق و ناخودآگاه به احساس تعلق به فردی دیگر دارند. معمولاً ذهن چنین افرادی بیشتر مشغول این است که «به کسی تعلق داشته باشند» تا اینکه «به چه کسی» تعلق داشته باشند. این افراد معمولاً از همان ابتدا که وارد رابطه‌ای می‌شوند، برای گرفتن تعهد و قول ازدواج فرد مقابل خود را تحت‌فشار قرار می‌دهند. کیفیت ارتباط و موفقیت ازدواج معمولاً برای این افراد اهمیت کمتری دارد. برای این افراد خود ازدواج مهم است. آن‌ها می‌خواهند هرچه سریع ترمتأهل شوند و به کسی تعلق داشته باشند.

مرزها و حریم‌ها

مهم‌ترین حریم و مرز زمان نامزدی، رابطه ی جنسی است. نامزدی یک ازدواج نیمه‌تمام است. در جلسات مشاوره پیش از ازدواج در اصفهان برای مراجعین ذکر می کنیم که ازآنجاکه نامزدی یک ازدواج کامل نیست، بنابراین نباید انتظار داشت که آنچه را افراد به‌طور کامل در زندگی مشترک تجربه می‌کنند، در این دوره تجربه کنند. ارتباط جنسی از تجربیاتی است که افراد بعد از عقد رسمی تجربه می‌کنند و درصورتی‌که در دوره ی نامزدی رابطه‌ای جنسی داشته باشند، فشار و اجبار بیشتری برای ازدواج احساس خواهند کرد و زمانی که افراد احساس می‌کنند که ملزم به ازدواج هستند، فضای نامزدی از حالت طبیعی و واقعی خود خارج خواهد شد؛ بنابراین نداشتن رابطه جنسی، به این دلیل توصیه می‌شود که درصورتی‌که افراد احساس کردند که مناسب یکدیگر نیستند و لازم بود از هم جدا شوند، این جدایی بتواند به‌راحتی انجام شود. رابطه‌ای جنسی زمانی می‌تواند حضور پیدا کند که افراد بخواهند به‌طور قطعی باهم ازدواج کنند و در این مورد هیچ شکی نداشته باشند.

البته طبیعی است که وقتی دو نفر باهم نامزد می‌شوند، در ذهن خود برای ازدواج احساس قطعیت نسبی می‌کنند. اما لازم است که زمان عبور کند و وقت بگذرد تا احساس قطعیت در ما ریشه پیدا کند و در قطعی بودن تصمیم خود مصمم شویم؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود که از ارتباط جنسی در دوره ی نامزدی پرهیز شود تا این فرصت وجود داشته باشد که در صورت بروز مشکل، بدون احساس فشار از یکدیگر جدا شویم. درصورتی‌که ارتباط جنسی برقرارشده باشد، هم پسر احساس تعهد بیشتری خواهد داشت و هم دختر ناتوانی بیشتری برای جدایی احساس می‌کند و هردو نفر به نحوی احساس می‌کنند که مجبورند باهم زندگی کنند. بسیاری از خانواده ‌ها دوره نامزدی را با صیغه محرمیت شروع می‌کنند. صیغه محرمیت، همان صیغه عقد موقت است اما شرایط صیغه محرمیت با صیغه عقد موقت متفاوت است.

در صیغه محرمیت، یکی از شرطه‌ای اساسی، نبود رابطه جنسی است که دو طرف آن را می‌پذیرند و به همین دلیل است که صیغه محرمیت برای نامزدی از طرف عموم و عرف موردپذیرش قرارگرفته است. در صیغه محرمیت شرایط محرم شدن، لحاظ شده است. شروع نامزدی با صیغه محرمیت، نه‌تنها هیچ اشکالی ندارد بلکه به لحاظ شرعی نیز ازآنجاکه نام خداوند جاری می‌شود و نام خداوند مقدس است، هیچ محلی از تردید و شک ندارد. با صیغه محرمیت، حرام‌های شرعی در مورد لمس و نگاه به نام خداوند و موافقت دو طرف حلال می‌شود. با خواندن صیغه محرمیت به نامزدها اجازه داده می‌شود که بتوانند رابطه بیشتری داشته باشند، بدون آنکه به لحاظ شرعی، گناهی مرتکب شوند و بدون اینکه به سمت ارتباط جنسی گام بردارند. یکی دیگر از مرزها و حریم‌های زمان نامزدی مربوط به ارا یه اطلاعات است. برخی از اطلاعات جزو اسرار و رازهای شخصی محسوب می‌شود و لزومی ندارد که نامزد یا حتی همسر انسان از آن باخبر باشد.

تفکیک آنچه راز محسوب می‌شود و آنچه حق نامزد ماست که آن را بداند، تفکیک مشکلی است. درعین‌حال که حفظ برخی از اطلاعات حق ماست، دانستن برخی از اطلاعات هم حق فرد مقابل است. برخی افراد از حق خود به‌راحتی می‌گذرند و درصدد برنمی‌آیند که آنچه را که حق آن‌هاست بدانند و برخی دیگر به‌حق خود قانع نیستند و درصدد هرچه بیشتر دانستن هستند. دانستن این مطلب که حفظ رازهای شخصی که به دیگری هیچ ارتباطی ندارد، حق ماست به تردیدها و دودلی‌های این دوره پایان می‌دهد. مضاف بر اینکه باید به‌حق دیگری در دانستن آنچه حق اوست قایل یل باشیم و در ادای حقوق فرد مقابل و حفظ و رعایت حق خود تلاش کنیم. اسرار دیگران و رازهای دیگران مطمیناً به همسر یا نامزد انسان مربوط نیست و لازم نیست که بازگو شود. به مراجعین در جلسات مشاوره پیش ازازدواج دراصفهان توضیح می دهیم که از گفتن آنچه می‌تواند در صورت جدایی مورد سوءاستفاده طرف مقابل قرار گیرد، باید پرهیز شود. سعدی شیرازی می‌فرماید:

جز راست نشاید گفت هر راست نباید گفت

نامزدی در قانون

ماده هزار و سی و پنج قانون مدنی بیان می‌کند که: «وعده‌ی ازدواج ایجاد علیه ی زوجیت نمی‌کند، اگرچه تمام یا قسمتی از مهریه که بین طرفین برای موقع ازدواج مقرر گردیده، پرداخته شده باشد؛ بنابراین هریک از زن و مرد، مادام که عقد نکاح جاری نشده، می‌تواند از وصلت امتناع کند و طرف دیگر نمی‌تواند به هیچ وجه او را مجبور به ازدواج کرده و یا از جهت صرف امتناع از وصلت مطالبه‌ی خسارتی نماید . ماده هزار و سی و هفت قانون مدنی هم که درباره نامزدی است بیان می‌کند: «هریک ازنامزدها می‌تواند در صورت به هم خوردن وصلت منظور، هدایایی را که به طرف دیگر او برای وصلت داده است مطالبه کند و اگر عین هدایا موجود نباشد، مستحق قیمت هدایایی خواهد بود که عادتاً نگاه داشته می‌شود مگر اینکه آن هدایا بدون تقصیر طرف تلف‌شده باشد بنابراین به لحاظ قانونی، نامزدی تعهدی برای طرفین ایجاد نمی‌کند و هریک ازنامزدها هر وقت بخواهد می‌تواند آن را بر هم زند و هیچ یک از نامزدها نمی‌تواند نامزددیگررا مجبور به ازدواج کند.

همان‌طور که ملاحظه می‌فرمایید در قانون تنها همین دو ماده ی قانونی وجود داردو هیچ صحبت دیگری از نامزدی و مسایل مرتبط با آن به میان نیامده است. به نظر می‌رسد که قانون با مساله ی نامزدی، جدی برخورد نکرده است و به آن به‌درستی نپرداخته است. ما اکنون در ایران درباره ی نامزدی با خلأ قانونی روبرو هستیم. اول اینکه نامزدی ثبت نمی‌شود و دوم اینکه حقوق طرفین در زمان نامزدی روشن نیست. باتوجه به گفته های مراجعین ما درجلسات مشاوره خانواده دراصفهان ، به نظر می‌رسد که همه نگرانی‌های این دوره را خانواده‌ها باید خود بر دوش کشند، بدون اینکه قانون به‌طور شفاف و روشن به آن پرداخته باشد. جالب است بدانیم که کلیسای کاتولیک در بسیاری از کشورهای غربی الزام کرده است که برای انجام عقد، عروس و داماد شش ماه زودتر به کلیسا اعلام آمادگی (نامزدی) کنند و در غیر این صورت مراسم عقد در کلیسا انجام نخواهد شد. درواقع عروس و داماد لازم است که حداقل شش ماه باهم نامزد باشند تا عقد ازدواج آن‌ها در کلیسا جاری شود (کوین آندریوس، هزار و نهصد و نود و هشت. لازم است تا در ایران نیز قوانین خاصی در این مورد تهیه شود که هم افراد ملزم به ثبت نامزدی خود شوند و هم قانون نسبت به حقوق افراد در زمان نامزدی شفاف‌تر شو دو حقوق طرفین را در نظر بگیرد.

به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین دلایلی که باعث شده تا برخی از خانواده‌ها از سنت نامزدی پرهیز کنند و آن را جدی نگیرند، فقدان قوانین حمایت‌کننده و مکمل است. امروزه برخی از خانواده‌ها، به ویژه خانواده‌ی دختر، بر انجام عقد رسمی و قانونی در آغاز دوره‌ی نامزدی پافشاری می‌کنند. آن‌ها معتقدند که در ابتدا باید به‌طور رسمی و قانونی عقدانجام شود. چرا که نگران این هستند که اگر نامزدی به جدایی منجر شود، قانون از دختر آن‌ها هیچ حمایتی نخواهد کرد؛ اما وقتی عقد، رسمی و قانونی باشد، در صورت جدایی، قانون از دختر به‌عنوان یک زن متأهل حمایت خواهد کرد. هر چند ما معتقدیم که علی رغم عدم حمایت قانون، جدایی در زمان نامزدی علیرغم تمام هزینه‌ها و خسارت‌هایی که دارد، به نفع دختر و آینده‌ی او خواهد بود اما نمی‌توان چشم را بر نگرانی خانواده‌ی دختر در جامعه‌ی امروزی ایرانی بست. به هر حال اگر شرایطی فراهم شود که باعث احساس امنیت و پشت‌گرمی بیشتردخترو خانواده‌اش شود مطمیناً می‌تواند زمان نامزدی را تبدیل به دوره ی امن‌تر و کم‌خطرتری نماید که حاصل آن طبیعتاً ازدواج‌های سالم‌تر خواهد بود.

همان‌طور که از نامزدی هر دو نفر در جهت ازدواج موفق، سود می‌برند باید درصورت وقوع هرگونه خسارتی هردو نفر هزینه بپردازند. نه اینکه هردو نفر سود ببرند وتنها دختر هزینه‌ی جدایی را بپردازد. درصورتی‌که تعادلی در پرداخت هزینه در صورت شکست نامزدی توسط قانون برقرار نشود، نتیجه ی آن کمرنگ شدن سنت درست نامزدی خواهد بود؛ و نتیجه‌ی آن همین خواهد بود که خانواده‌ی دختر پافشاری می‌کند که ابتدا عقد رسمی انجام شود تا دخترشان تحت حمایت قانون قرار بگیرد. درصورتی‌که اساس و فلسفه‌ی نامزدی بر این است که قبل از عقد رسمی افراد نامزد شوند تا اگر به هر دلیلی احساس کردند که نمی‌توانند باهم زوج خوشبختی باشند به سهولت بتوانند جدا شوند. در راهکار فعلی که برخی از خانواده‌ها در پیش‌گرفته‌اند که برای جلب حمایت قانون آب تداعقد می‌کنند و دوره‌ی پس از عقد را دوره ی نامزدی می‌دانند خسارت‌ها و هزینه‌های زیادی متوجه هم دختر و هم پسر و خانواده‌های آن‌ها می‌شود. ازجمله‌ی موارد منفی این راه‌حل یکی این است که اولاً دخترو پسر و خانواده‌های آن‌ها منعی برای ارتباط جنسی دختر و پسر احساس نمی‌کنند. بنابراین دخترو پسر با فرض اینکه همسر رسمی یکدیگر هستند، تن به رابطه ی جنسی می‌دهند. دوم اینکه امکان جدایی بسیار سخت می‌شود و سوم اینکه برای جدایی در صورت رابطه ی جنسی، تمام مهریه و در صورت عدم رابطه ی جنسی نیمی از مهریه بر عهده‌ی مرد است. این مورد هزینه ی پسر و خانواده‌ی پسر را جهت بر هم زدن نامزدی سنگین می‌کند و معادله‌ی نامزدی را به نفع دختر و به ضرر پسر بر هم می‌زند. شاید این نامتعادل بودن کفه ی ترازو در ابتدا برای دختران و خانواده ی آن‌ها خوشایند باشد اما بر اساس همان استدلال قبلی که اگر فقط یک نفر هزینه بپردازد نهایتاً هردو نفر متضرر می‌شوند یا بر اساس قانون برد باخت این نامتعادل بودن پرداخت هزینه در درازمدت به زیان هم دختر و هم پسر خواهد بود.

نامزدی یک پیش عقد است. همان‌طور که برای خریدهای مهم «پیش‌فاکتور» می‌دهند و برای قراردادهای بااهمیت «پیش‌قرارداد» وجود دارد، در ازدواج هم نامزدی یک «پیش عقد» است تا درصورتی‌که هردو نفر موافق بودند «عقد رسمی» انجام شود.

قانون در ایران به امر ازدواج یا قرارداد ازدواج، بسیار پرداخته است و برای تمام احتمالات ممکن خود را آماده کرده است؛ اما نامزدی ازنظر قانون پنهان مانده است. درحالی‌که دیگر کشورها به‌واسطه ی تجربه‌ی کلیساها خواهان الزامی کردن این دوره‌ی زمانی قبل از عقد قانونی هستند. به نظرمی رسد بهتراست این پیش‌قرارداد اجتماعی (نامزدی) اولاً به‌طور رسمی و قانونی ثبت شود و شرایط این دوره و تعهدات د و طرف و شرایط فسخ آن به‌طور شفاف بیان شود. شفافیت قانونی در مسایل مرتبط با نامزدی و فسخ آن به نظر می‌رسد یکی از ضروریات امر ازدواج باشد.