باتوجه به اهمیت برقراری ارتباط صحیح بادیگران ،به آموزش مهارت‌های اصلی ارتباط با دیگران وانواع آن ،طبق آموزه های متخصصان مشاوره خانواده دراصفهان ،می پردازیم.
آیا هیچ به این نکته فکر کرده‌اید که چرا با دیگران ارتباط برقرار می‌کنیم؟
دلایل بسیاری برای گرایش انسان نسبت به تعامل با دیگران وجود دارد. ارتباط برقرار کردن با دیگران، بسیاری از نیازهای فرد را برطرف می‌سازد. اما ارتباط به چه معناست؟ تعاریف بسیاری از ارتباط به عمل آمده است که عبارتند از:
- ارتباط، هر عمل متقابلی است که شامل انتقال پیام باشد.
- ارتباط، فرایند ارسال و دریافت پیام از طریق کلامی و غیرکلامی بین افراد است.
- ارتباط، عبارت است از سازمان‌دهی و استفاده از کلمات، حرکات و حالات، تظاهرات چهره‌ای، صداها و
اعمال برای ایجاد انتظارات، تصاویر، توصیف احساسات، و بیان معانی یکی از نشانه‌های سلامت روانی، وجود روابط بین فردی است. روابط بین فردی یکی از مهارت‌های اجتماعی است که «مهارت ارتباطات اجتماعی» به سه دسته تقسیم می‌شود:
1 – مهارت‌های اصلی ارتباط با دیگران، شامل دو بخش:
الف) مهارت‌های کلامی
ب) مهارت‌های غیرکلامی
2 – مهارت‌های برقراری روابط صمیمانه با دیگران و دوست‌یابی: شامل دو بخش:
الف) مهارت‌های لازم برای شروع ارتباط و
ب) مهارت‌های لازم برای ادامه ارتباط
3 – مهارت‌های سازگاری با دیگران
در این قسمت به تشریح سه قسم مهارت ارتباطات اجتماعی از دیدگاه متخصصان مشاوره خانواده دراصفهان ، می‌پردازیم.
مهارت‌های اصلی :
مهارت‌های کلامی
ارتباطات کلامی دربردارنده ی گفتار و محتوای کلام فرد هستند. این نوع خاص از ارتباط را به طور خلاصه می‌توان چنین تعریف کرد: انتقال افکار، احساسات، خواسته‌ها و آنچه در ذهن ما می‌گذرد، به مخاطب یا مخاطبین خود و متقابلاً شنیدن افکار، احساسات و خواسته‌های آن‌ها به‌منظور دستیابی به ارتباطات کلامی مؤثر تسلط بر دو مهارت زیر ضروری است:
1 – مهارت گوش دادن
2 – مهارت صحبت کردن
1 –مهارت گوش دادن
گوش کردن، یکی از مؤلفه‌های اصلی ارتباطات میان فردی است. زیرا در صورت عدم وجود آن، ارتباطات سطحی و مختل خواهد شد. گوش دادن به خودی خود روی نمی‌دهد. به‌عبارت‌دیگر برای کسب اطلاعات خوب و سودمند، تنها شنیدن سخنان دیگران کافی نیست و آن چ ه مهم است، کیفیت گوش دادن است.
واکنش‌های شما به هنگام گوش کردن، سؤالاتی که مطرح می‌کنید و حالات و حرکات شما همگی در دقیق شنیدن مؤثر هستند. در گوش دادن به غیر از گوش، از قلب و چشمان نیز باید مدد گرفت و به اصطلاح به سخنان گوینده گوش دل سپرد. برای افزایش سطح مهارت گوش دادن، در نظر گرفتن نکات زیر ضروری است:
الف) گوش دادن خوب، مستلزم توجه کردن است: (توجه کردن در گوش دادن دو هدف را مدنظر دارد. اول اینکه با تمرکز بر محتوای صحبت‌های فرد پی می‌بریم که او چه می‌گوید و دوم اینکه سعی می‌کنیم احساس و هیجان گوینده را هم درک کنیم. سهل‌انگاری در هر یک از این دو مورد موجب خواهد شد که کارایی ما به‌عنوان عضوی از یک رابطه دوطرفه کاهش یابد.
ب) لازمه گوش دادن فعالانه، صبور بودن است: (صبر و شکیبایی خصیصه‌ای است که در بسیاری از موارد کارکرد بهداشتی دارد ولی شاید بتوان عملی‌ترین مصداق آن را در توانایی گوش کردن یافت. گوش کردن بیشتر از هر فعالیت بشری، مستلزم صبر است. در موقعیت‌های بین فردی، گاهی مطالبی داریم که می‌خواهیم آن را بلافاصله مطرح کنیم ولی طرف مقابل مشغول صحبت کردن است.
همیشه در جلسات مشاوره خانواده دراصفهان ، برای مراجعان ذکر می کنیم که وقتی‌که به ابزار چندمنظوره صبر مجهز شویم، خواهیم توانست که بر این خواسته خود غلبه کرده و صبورانه به گوش دادن صحبت‌های طرف مقابل ادامه دهیم. حسن دیگر صبوری در گوش دادن، این است که به فهمیدن کمک می‌کند و بسیاری از مواقع مانع می‌شود که بحثی که دوستانه شروع‌شده است، به یک جدل مبدل شود.
ج) خلاصه کردن جزئی از گوش دادن صحیح است: باید اجازه داد گوینده حرفش را تمام کند و سپس در موقعیت مناسب، صحبت‌های او را خلاصه کرد: «با توجه به صحبت‌های شما آیا برداشت من درست بوده است که…؟» «آیا منظور شما این است که…؟»
د) تفسیر گفته‌های فرد مقابل، ظرافت می‌طلبد: تفسیر دیگران بر اساس سخنان خود آن‌ها، بزرگ‌ترین هدیه‌ای است که می‌توانیم به دیگران بدهیم، این هدیه چیزی نیست، جز آنکه دروازه‌های ذهن خود را به روی نگاه و نگرش آن‌ها باز کنیم. شنونده ما هرکسی است که خودش را کنار بگذارد وسعی کند نظر‌گاه‌های سخنگو را بفهمد. گوش دادن مؤثر مستلزم درک دیگران بر مبنای سخنان خود آن‌ها است.
ه) گوش دادن ثمربخش، پاسخ‌دهی را به دنبال دارد: شنوندگان ما پاسخ‌هایی ارائه می‌دهند که حاکی از پیگیری و علاقه‌مندی آن‌هاست: تماس چشمی، تکان دادن سر، قیافه‌ای که نشانگر توجه و تمرکز باشد، پرسش و اظهارنظرهایی که طرف مقابل را به تشریح هر چه بیشتر سخنانش دعوت می‌کند، پاسخ‌ها و رفتارهایی هستند که این احساس را در فرد گوینده به وجود می‌آورد که دیگران به حرف‌هایش گوش می‌دهند و این مسئله موجب می‌شود که واضح‌تر و باعلاقه بیشتری سخنانش را دنبال کند.
و) گوش دادن فعال ایجاب می‌کند که مطالبی را به یاد آوریم: بخش دیگری از گوش دادن به حافظه سپردن و متعاقباً به یاد آوردن موضوعات مهم گفته‌های فرد متقابل است. روشن است که ما باید در ابتدا به اندازه کافی به گفته‌های طرف مقابل توجه کنیم تا بدین ترتیب چیزی در حافظه بماند و سپس آن‌ها را به یاد آوریم. علاوه بر موارد مهم فوق، توجه به برخی از نکات ظریف در هنگام گوش دادن به برقراری ارتباط هرچه بهتر ما با دیگران کمک می‌کند که عبارتند از:
1 – هنگام گوش دادن، نظر شخصی ارائه ندهید، راه‌حل نگویید.
2 – شنونده خسته و کلافه‌ای نباشید.
3 – وقتی کسی رودررو برای شما صحبت می‌کند، یکی از بهترین روش‌ها سؤال کردن است. وقتی سؤال می‌کنید نشان می‌دهید که واقعاً حواستان به صحبت‌های اوست.
4 – برای اینکه نشان دهید واقعاً از شنیدن لذت می‌برید، یک سؤال مهم وجود دارد که باید در پایان صحبت‌های گوینده عنوان شود و آن سؤال این است «دیگر چی؟» یعنی اینکه: از این ک ه تا حالا به صحبت‌های شما گوش کرده‌ام، خسته نشده‌ام و بلکه حاضرم بیش از این‌ها بشنوم.
2 –مهارت صحبت کردن
از طریق صحبت کردن می‌توانیم افکار، علایق، احساسات و خواسته‌های خود را برای دیگران بیان کنیم. صحبت کردن یکی از مهم‌ترین اجزاء سازنده هر ارتباطی است. البته فقط صحبت کردن مهم نیست؛ بلکه چگونه صحبت کردن نیز اهمیت دارد. برای اینکه بتوانیم گفتگوی خوبی با دیگران داشته باشیم، باید این نکات را در صحبت کردن رعایت کنیم:
الف) وقتی با دیگران صحبت می‌کنیم، باید حتماً به آن‌ها نگاه کنیم تا بهتر بتوانند به حرف‌های ما گوش دهند و آن را بفهمند.
ب) با صدای مناسب، یعنی نه خیلی بلند و نه خیلی آهسته و نه خیلی تند و نه خیلی کند صحبت کنیم.
ج) هنگام صحبت کردن باید نوبت را رعایت کنیم. آیا تابه‌حال کسانی را دیده‌اید که مرتب خودشان صحبت می‌کنند و به دیگران اجازه حرف زدن نمی‌دهند؟ این رفتار چه احساسی در دیگران ایجاد می‌کند؟ گفتگو شامل گوش کردن و رعایت نوبت در صحبت کردن است؛ چون همه دوست دارند صحبت کنند و نظرات و عقاید خود را در مورد موضوعات مختلف بیان کنند. بنابراین هنگام صحبت کردن باید نوبت را رعایت کنیم وبه بقیه هم اجازه صحبت کردن بدهیم.
د) دقیقاً در مورد یک موضوع صحبت کنیم. اگر هنگام صحبت کردن، هر موضوعی را که به ذهنمان می‌رسد بیان کنیم، دچار پراکنده‌گویی می‌شویم و دیگران نمی‌توانند به‌خوبی متوجه صحبت‌های ما شوند و بنابراین ممکن است دیگر به حرف‌های ماگوش ندهند.
استفاده مناسب از کلمات و لغات به هنگام صحبت کردن تأثیری شگفت انگیز بر روابط ما با دیگران دارد. ما در انتخاب کلماتی که به کار می‌بریم اختیار تام داریم. می‌توانیم کلام پیچیده و تحریک آمیزی را در یک ارتباط به‌کارگیریم یا با الفاظی روشن و ملایم و دل‌چسب و گفتاری مؤدبانه و صمیمانه دیگران را تحت تأثیر قرار دهیم. به‌هرحال انتخاب لغات بر عهده خود ماست. در انتخاب کلمات به نکات زیر توجه کنید:
- کلمات در پیامی که به دیگری منتقل می‌کنید تأثیر فراوانی دارند. بنابراین از به کار بردن کلمات برحسب عادت و بدون اندیشه خودداری کنید.
- کلمات می‌توانند تأثیر مثبت داشته باشند یا با ایجاد حالت تدافعی گفتگو را به بحث و جدل بکشانند.
- چارچوب پیام خود را با دقت مشخص کنید و سپس با صراحت و بدون پیش‌داوری حقایق را با لحن و کلامی غیر مغرضانه شرح دهید.
- از لغات بی طرفانه استفاده کنید. اگر خشمگین و آزرده خاطرید، چند لحظه درنگ کنید و بر اعصاب خود مسلط شوید. آنگاه به دقت به سخنان فرد دیگر گوش فرا دهید، حقایق را جمع بندی کنید و بکوشید تا با زبان و لحنی بی طرفانه و غیر مغرضانه به‌گونه‌ای پیام خود را به‌طرف متقابل انتقال دهید که مقاومت او را بر نیانگیزد و کار را به بحث و مشاجره نکشید.
- کلمات را دقیق و روان انتخاب کنید. به‌طورکلی کلماتی را انتخاب کنید که در الگوی زیر بگنجد:
- صریح کوتاه دقیق مؤدبانه صحیح پرمحتوا
- دقیق و مشخص صحبت کنید.
مهارت‌های غیرکلامی
ارتباطات غیرکلامی دامنه‌ای وسیع از ارتباطات بین فردی انسان‌ها را در بر می‌گیرد. به طوری که می‌توان گفت تنها درصد ناچیزی از تأثیراتی که بر دیگران می‌گذاریم از ارتباطات کلامی محض – یعنی از واژه‌هایی که به کارمی بریم- ناشی می‌شود؛ بخش اعظم تأثیرات از پیام‌های غیرکلامی است.
مهارت‌های غیرکلامی را می‌توان به دودسته تقسیم کرد:
1 – مهارت‌های صوتی 2 – مهارت‌های غیر صوتی
در زیر به شرح مختصر برخی از این مهارت‌ها پرداخته شده است.
1 – مهارت‌های صوتی
الف) چگونگی ادای کلمات: یعنی لحن صدا (خشن، نرم، بی تفاوت، بالارونده یا پائین رونده) زیر و بمی و درجه صدا (بالا، پائین، بلند، نرم یا معمولی) سرعت ادای کلمات (تند، آرام یا معمولی) و تأکید و فشار بر روی کلمات، همگی در برقراری ارتباط از اهمیت بسیاری برخوردارند.
ب) تأکید بر روشن کردن معنا: بیشتر مردم تا حدودی با نقش تأکید بر روی کلمات آشنا هستند. ما غالباً بدون اینکه خود بدانیم بر روی بعضی از کلمات تأکید می‌کنیم، یعنی ما بی آنکه بخواهیم بر کلمات تأکید کرده و به طور ناخودآگاه احساس واقعی خود را نشان می‌دهیم. از لحن زیر و بمی، درجه و سرعت صدا برای ایجاد بهترین تأثیر در دیگران استفاده نمایید.
2 – مهارت‌های غیر صوتی
یکی از مهارت‌های غیر صوتی استفاده از «حرکات» است. منظور از حرکات، کلیه حرکاتی است که با بدن انجام می‌دهیم مثلاً ژست‌ها، حرکت اندام‌های بدن، تکان دادن‌های سر، حالت‌های چهره، وضعیت بدن و… .
وضعیت و حرکات بدنی معرف خلق‌وخوی افراد نیز هست. صورت انسان نیز پیام‌آور ظریفی است. انسان‌ها می‌توانند به‌صورت خود هزاران حالت بدهند. این حالت‌ها محصول کج و راست کردن سر و حرکات ابروها، چشم‌ها و دهان است. چشم‌ها می‌توانند معرف خشم، مخالفت یا عشق باشد. انسان با صورتش می‌تواند مخالفت: اخم، شک: بالا انداختن ابروها، تحسین: نگاه صمیمانه و گرم، خود را نشان دهد. صورت نقش مؤثری در نشان دادن تمایل و علاقه ما به دیگران دارد.
یکی دیگر از مهارت‌های غیر صوتی «ارتباط چشمی» است. ارتباط چشمی نقش مهمی در چگونگی روابط ما با دیگران دارد. ارتباط چشمی خیلی کم، می‌تواند ما را به شنوندگان بی علاقه یا غیرقابل اعتماد تبدیل کند و ارتباط چشمی خیلی زیاد، ما را نزد گوینده فردی جاه طلب جلوه می‌دهد.
مهارت‌های برقراری روابط صمیمانه با دیگران و دوست‌یابی
این مهارت شامل دو بخش می‌شود که عبارتند از:
الف) مهارت‌های لازم برای شروع دوستی رعایت برخی جزئیات در شروع یک ارتباط می‌تواند تأثیر فوق‌العاده‌ای در صمیمیت شما داشته باشد.
متخصصان مشاوره خانواده در اصفهان به‌منظور شروع گفتگویی مناسب، موارد زیر را توصیه می‌کنند:
1 – به وضعیت ظاهری خود توجه نمایید (یعنی طرز لباس پوشیدن و لوازم شخصی) کسانی که به ظاهر و آراستگی خود توجه ندارند از جذابیت، نفوذ و تأثیرپذیری خود می‌کاهند.
2 – یک سلام همراه با لبخند ارائه دهید. سلام همراه با تبسم یعنی از دیدار شما بسیار خشنودم.
3 – از پرسش‌های ساده و تعارفات متداول استفاده کنید.
4 – به علاقه‌مندی های طرف مقابل توجه کنید.
5 – از شخص مقابل در حد متعارف تمجید کنید مانند «چه قدر با دقت مطالعه می‌کنید!»
– در مورد خودتان اطلاعات بدهید؛ مانند رشته تحصیلی‌تان، اهل کجا هستید و…
ب) مهارت‌های لازم برای ادامه دوستی
برخی از مهارت‌هایی که به افراد کمک می‌کند تا روابط دوستانه موفقی را تجربه کنند عبارتند از:
استقلال درونی
به روابط خود با دیگران توجه کنید؛ در روابط دوستانه خود با دیگران به دنبال چه هستید؟ انسان‌ها از کسانی که اصلی‌ترین هدفشان از برقراری ارتباط با دیگران، تأمین نیازهای درونی خودشان است و فقط به نیازها و انتظارات خود توجه دارند بدون اینکه توانمندی‌ها و ویژگی‌های طرف مقابل را در نظر آورند- فاصله می‌گیرند. برعکس افرادی که از یک استقلال نسبی برخوردارند – یعنی کسانی که به طور نسبی قادر به پاسخگویی نیازهای روانی خود هستند- از دیگران متناسب با توانمندی‌هایشان انتظار دارند و دیگر انسان‌ها را همان‌طور که هستند می‌پذیرند و دوست می‌دارند در برقراری روابط صمیمانه، موفق‌تر عمل می‌کنند. چنین افرادی به دلیل اینکه هدفشان از برقراری روابط صمیمانه صرفاً برآورده ساختن نیازهای روانی خود نیست، بهتر می‌توانند دیگران را درک کنند و درنهایت قادرند روابط سالم‌تر و صمیمانه‌تری با دیگران برقرار نمایند.
قاطعیت
یکی دیگر از مهارت‌هایی که به توصیه متخصصان مشاوره خانواده در اصفهان ، به شما کمک می‌کند تا با دیگران ارتباط بهتری برقرار کنید و از روابط صمیمانه‌تری برخوردار باشید مهارت قاطعیت است. قاطعیت یا ابراز وجود، یعنی اینکه پای حقوق خود محکم بایستید و اندیشه‌ها و احساسات خود را به‌گونه‌ای مستقیم، صادقانه و متناسب با اوضاع بیان کنید. کسانی که از خود قاطعیت نشان می‌دهند کسانی هستند که هم به حقوق خود احترام می‌گذارند و هم به حقوق دیگران؛ از یک‌سو حالت انفعالی نداشته و نمی‌گذارند دیگران از آن‌ها سوءاستفاده کنند و از سوی دیگر نیازهای دیگران را درک می‌کنند و سعی می‌کنند خود را به نحوی معقول با آن تطبیق دهند.
داشتن سه مهارت زیر برای قاطعیت داشتن مؤثر است:
1 – بیان احساس خویش، یعنی بگذاریم که دیگران بدانند که نسبت به رفتار آنان چه احساسی داریم.
2 – درک احساس دیگران همچون دارویی مناسب در ایجاد روابط دوستانه مؤثر خواهد بود.
3 – کاردانی و ظرافت در رفتار. قاطعیت در رفتار ضمن اینکه انعطاف‌پذیری و تمایل به گفتگو را می‌رساند، درعین‌حال این معنا را نیز می‌دهد که: انعطاف‌پذیری من باعث نمی‌شود که از حق‌وحقوق خودم محافظت نکنم. برخی از ظرافت‌های رفتاری در زیر آمده است:
– با صدای آرام و مؤدبانه صحبت کنید و حتماً جمله خود را با «من» شروع کنید. در این صورت صحبت‌های ما دیگر حالت سرزنش و توهین ندارد و بنابراین بیشتر احتمال دارد که طرف مقابل به حرف‌های ما گوش دهد.
– فقط به حرف یا کاری که ما را عصبانی کرده اشاره کنیم و مسائل گذشته را پیش نکشیم.
– به طرف مقابل بگوییم که از او چه انتظاری داریم و از وی چه می‌خواهیم.
خود فاش‌سازی یا گشودگی
مقصود از گشودگی همان اشتیاق به صحبت کردن از خود است که دربردارنده اطلاعاتی در مورد خود است و به‌صورت طبیعی هر کس می‌تواند آن را بیان کند و با دیگران در میان بگذارد یا می‌تواند آن را مخفی کند. افرادی که بخش عظیمی از اطلاعات مربوط به خود را که می‌تواند منجر به رشد و تسهیل یک ارتباط دوستانه شود مخفی می‌کنند در حقیقت ارتباط را از مسیر طبیعی خود خارج کرده‌اند.
همدلی
شاید یکی از دشوارترین جنبه‌های کیفی ارتباطات، توانایی به کار گیری همدلی در یک رابطه متقابل است. به این معنی که فردی که ارتباط دوستانه برقرار می‌کند باید توانایی درست ارائه کردن همدلی به دیگری را داشته باشد. همدلی کردن باکسی یعنی احساس او را درک کردن. همدلی توانایی فرد است برای اینکه بتواند خودش را در جایگاه طرف مقابلش قرار دهد و به‌گونه‌ای که او به مسائل نگاه می‌کند، نگاه کند.
دانستن برخی از نکات در بالا بردن رابطه همدلی با دیگران مؤثر است:
پرهیز از ارزیابی رفتار مقابل
درک احساسات و عواطف طرف مقابل
خودزا کاملاً در جای او و به‌جای او قرار دهیم یعنی نقش او را ایفا؛ کنیم این کار به ما کمک می‌کند که او را بهتر درک کنیم.
حمایت گری
یک رابطه دوستانه مناسب و قابل‌اتکا رابطه‌ای است که در یک فضای حمایت گرانه شکل گرفته باشد.
تساوی
تساوی خاصیتی ویژه است. در هر وضعیتی احتمالاً یک عدم تساوی وجود دارد. یک فرد ممکن است باهوش‌تر، قوی‌تر، ثروتمندتر، و حتی سالم‌تر باشد. هرگز دو نفر از تمام جنبه‌ها با یکدیگر مساوی نخواهند بود. با وجود این عدم تسای، ارتباطات افراد عموماً زمانی صمیمی‌تر خواهد بود که فضای حاکم، فضای مبتنی بر تساوی باشد. در این مورد باید به نقاط مشترک که نوعی تساوی است تأکید بیشتری شود.
مثبت گرایی
یک ارتباط دوستانه خوب زمانی ادامه پیدا می‌کند که از مثبت گرایی نسبی بهره مند باشد. مثبت گرایی در یک ارتباط بین فردی به دو عامل مختلف تکیه دارد:
1 – به خودمان احساس مثبت و نظر مثبتی داشته باشیم کسانی که نسبت به خود مثبت می‌اندیشند، این احساس مثبت را به دیگران منتقل و آنان را وادار به مثبت پنداری می‌کنند.
2 – احساس مثبتی را که نسبت به طرف مقابل احساس می‌کنیم، به او انتقال دهیم.
طبق تجارب ما در زمینه ی مشاوره خانواده در اصفهان ،مهارت‌های سازگاری با دیگران یکی از بزرگ‌ترین اهداف هر فرد در برقراری ارتباط با دیگران این است که با وجود تفاوت‌هایی که میان او و بقیه وجود دارد، احساس کند قادر است مسائل خود را با دیگران حل کرده و با آن‌ها به تفاهم و سازگاری برسد. برای رسیدن به سازگاری با دیگران علاوه بر مهارت‌هایی که تاکنون به آن‌ها اشاره شد کسب برخی دیگر از مهارت هاضروری است مانند:
– تواضع 2 – صداقت 3 – ادب 4 – گفتار مهرآمیز 5 – پرهیز از گفتار قهرآمیز مانند
ملامت، مخالفت، مچ گیری 6 – احساس محبت 7 – احساس مهم بودن و محترم بودن
8 – احساس مفید بودن
بدون دیدگاه